مرگ ژان، لوک گدار نشانه و تأکیدی بر انتها یک دوران ، فیلمسازی که فیلم به فیلم تلخ تر و غیرقابل فهم تر شد - اخبار ورزشی

خبرنگاران -سعید مروتی :همه سردبیران و روزنامه نگارانی که شاید بعضی شان از ژان لوک گدار فقط از نفس افتاده اش را دیده یا فقط نامش را شنیده باشند، هم واقف به جایگاه و اهمیتش بودند و شاید نکته اصلی درباره تنها بازمانده موج نوی فرانسه که دیروز خرقه تهی کرد، همین باشد.

شاخص ترین چهره سینمای هنری اروپا و تنها بازمانده موج نوی فرانسه که ظهورش سینما را متحول کرد، سال های طولانی بود که آثارش کمتر دیده و فهمیده می شد، ولی هیچ فیلم سختیاب، پیچیده و مبهمی نمی توانست چیزی از اهمیت، جایگاه و جذابیت گدار بکاهد. رادیکال ترین فیلمساز تاریخ سینما، لقبی است که واقعا برازنده اش است.

• تصاویر | قاب هایی متفاوت از زندگی و آثار ژان لوک گدار | کارگردانی که سنت های هالیوود را به چالش کشید
• واکنش ها به درگذشت ژان لوک گدار | رئیس جمهور فرانسه : نگاه یک نابغه را از دست دادی
• مبازیگر محبوب و مرموز سینما و تلویزیون ایران در آستانه 50 سالگی | سریالی که پارسا پیروزفر را مشهور کرد

روح خلاق و ماجراجویش، به خصوص در یک دهه اول فعالیت هنری اش، تجربه هایی در اختیار سینما گذاشت که کار فیلمسازان تجربه گرا و هنری ساز بعد از خودش را هم سخت کرد و هم آسان. سخت از این منظر که دقیقا چه شعبده ای می خواستند رو نمایند که او قبلا بهترش را رو نکرده باشد و آسان از این منظر که بعد از گدار، سینما با آغوش بازتری به استقبال خرق عادت ها و تجربه های تازه و متفاوت می رفت. اینکه هر فیلمسازی که نسبتی با سینمای متفاوت دارد، مدیون یا تحت تأثیر (مستقیم یا غیرمستقیم) گدار است، حتی اگر اغراق آمیز باشد، خالی از حقیقت نیست. او در روزهای اوجش در دهه 60 میلادی مرزهای سینما را جلوتر برد و الهام بخش فیلمسازان نسل های بعد خود در دهه های متمادی شد.

ژان اوک گدار

طراوت و جوانی تمام نشدنی

موج نو، از نفس افتاده و گدار همیشه مظهر جوانی و طراوت بوده اند؛ مظهر عصیان و انقلاب در برابر سنت های قراردادی؛ نویدبخش نسیمی که هنوز هم به سینما می وزد. میان فیلمسازان موج نوی سینمای فرانسه، فرانسوا تروفو، قطعا هنرمند بااحساس تری بود و ژاک ریوت و کلود شابرول، فیلمسازان معقول تری با جهانی منسجم تر و ساختارمندتر.

در عوض گدار میان رفقایش از همه یاغی تر و غیرقابل پیش بینی تر بود؛ یک شورشی تمام عیار که خودانگیختگی آشوبنده اش او را بیشتر با قاعده شکنی- این اصل خدشه ناپذیر موج نو- همخوان نشان می دهد؛ کارگردانی که بارها و بارها و از همان فیلم اولش به سینما و نمونه های قراردادی اش ارجاع داد، ولی هرگز فیلمی متعارف نساخت. میشل پوآکار در از نفس افتاده با آن حس سرزندگی و عشقش به سینما که در شیفتگی به شخصیت سینمایی بوگارت متجلی می گردد، روحیات خالقش را نیز بازتاب می دهد.

موج نوی سینمای فرانسه با این فیلم و چهارصد ضربه تروفو شکل گرفت و خیلی زود تبدیل به مهم ترین جریان سینمایی سال های پس از جنگ شد. موج نو بنیان های سینما را به لرزه درآورد و بی شک سهم گدار پررنگ تر از دیگر دوستانش بود. تروفو حتی در روزهایی که در اوج خصومت با او به سر می برد، درباره اش اینگونه می گفت: 2 نوع سینما داریم؛ سینمای قبل از گدار و سینمای بعد از گدار.

دوره درخشان گدار

پی یرو خله (1965) که شاید برترین فیلمش باشد، سبک رها و قاعده شکن گدار و ارجاع های تمام نشدنی اش به متون ادبی- فلسفی در کنار حس سرزندگی و پویایی، مرز میان هنر عامه پسند و هنر متعالی را برمی دارد. ژان پل بلموندو پس از تجربه پیروز از نفس افتاده، در همکاری پرثمر دیگری با گدار، برترین حضور سینمایی اش را به ثبت رسانده است.

سیر حوادث و اتفاق ها، بدعت در روایت داستان و آن رودست زدن های گدار به تماشاگر این بار با خلاقیتی سرشار همراه شده است. تغییر لحن مکرر فیلم و پرداختی غیرقراردادی از موقعیتی قراردادی، هنوز پرطراوت به نظر می رسد. در مذکر- مونث (1966)، آشفتگی نه عارضه فیلم که انتخاب فیلمساز است تا التهابات سیاسی- اجتماعی فرانسه در آن مقطع زمانی را به تصویر بکشد. تعطیلی آخر هفته (1967) آخرین فیلم درخشان گدار در مرحله اول فیلمسازی اش است؛ فیلمی که به سیاق گدار هم تغییر لحن می دهد و هم تغییر ژانر؛ زوج جوان بورژوامسلکی که مدتی است قصد دارند یکدیگر را بکشند و بعد تصمیم می گیرند در تعطیلات آخر هفته، از نیتشان منصرف شده و به سفر بروند. گدار سویه هولناک زندگی مدرن را با لحنی کنایی به تصویر می کشد و تقریبا هر غیرممکنی را ممکن می سازد.

سخت مثل گدار

هر چه گذشت گدار فیلم به فیلم تلخ تر و غیرقابل فهم تر شد. بیشتر فیلم های 3دهه اخیرش، گرچه سر و صدا به پا کردند، ولی کمتر فهمیده شدند؛ از تاریخ سینما هایش تا در ستایش عشق اش (که این آخری بهمن 1380 در جشنواره فیلم فجر هم به نمایش عایدی و برنده سیمرغ بلورین برترین فیلم بخش بین الملل هم شد. در نهایت هم کسی پیگیر این ماجرا نشد که آیا جایزه جشنواره فیلم فجر به دستش رسید یا نه؟).

گدار متاخر فیلمسازی بود که ارتباط برقرار کردن با فیلم هایش بسیار سخت (اگر نخواهیم بگوییم غیرممکن) است و جالب اینکه او همچنان پرکار ماند و با آنکه بارها ندای انتها سینما را سر داد، (احتمالا بیشتر از هر فیلمساز دیگری)، همچنان دلبسته دیالکتیک پیچیده و چندوجهی تصویر و صدا ماند. فیلم هایش خوب یا بد، نشانی از سن وسالش ندارند و صحبت های اغلب جنجالی اش نشان می داد که او هنوز می تواند همان کارگردان انقلابی و جوانی باشد که با رفقایش در مه 1968، بساط جشنواره کن را به هم ریخت. مرگش بی شک ضایعه ای است برای سینما و نشانه و تأکیدی بر انتها یک دوران.

مکث

منتقد پرشور کایه دو سینما

در سال 1930 در خانواده ای میانه پاریسی به جهان آمد. در سوئیس و پاریس تحصیل کرد و در سال های جنگ جهانی دوم تابعیت سوئیس را پذیرفت. در جوانی به سوربن رفت و در رشته قوم شناسی به تحصیل پرداخت. از همین دوران بود که به یک فیلم بین حرفه ای تبدیل شد و کم کم آغاز به نوشتن درباره فیلم ها کرد. با انتشار کایه دوسینما، گدار هم به آنجا رفت و در کنار فرانسوا تروفو، پرشورترین نویسنده کایه بود. هرقدر که تروفو این شور را با احساس می آمیخت، گدار از همان ابتدا روحیه عصیانگرش را به رخ کشید. در گروه نویسندگانی که در کایه علیه سینمای سنتی و محافظه کار فرانسه می نوشتند، گدار یکی از سردمداران بود. به تعبیر اریک رد، گدار، شابرول، تروفو، ریوت و اریک رومر منتقدان نیمه وقتی بودند که بعدازظهر بیشتر روزها به سینما تک می رفتند و از این طریق بود که با هم آشنا شده بودند.

کشف سینمای آمریکا هم در همین دوران رخ داد. گدار منتقدی پرشور بود؛ منتقدی که متخصص نوشتن جملات قصار بود و حکم هایش را هم با قاطعیت صادر می کرد و اصلا هم در بند تأویل و تفسیر آکادمیک نبود. گدار مانند دیگر دوستانش در کایه، نقدهای تندوتیزی به فیلم های پرطمطراق فرانسوی وارد می کرد و آنها را فاقد روح و بداعت می خواند و در عوض ستایشگر پرشور فیلمسازان آمریکایی ای بود که تا آن موقع چندان جدی گرفته نشده بودند.