ارزیابی هزینه فایده؛ گام اول رسیدن به هوای پاک - محمد کاظمی* - اخبار ورزشی

بانک جهانی در سال 2018، میزان خسارت وارده به سلامت عمومی شهر تهران را 2.6 میلیارد دلار برآورد نموده است که با توجه به تحمیل هزینه های غیرمستقیمی همچون تعطیلی بخش های اقتصادی کشور مانند سازمان ها و مدارس، این خسارت بیشتر هم خواهد شد.

بنابراین با توجه به اینکه آلودگی هوا، خسارات مستقیم و غیرمستقیم زیادی را به بار می آورد، افراد و نهادهای مختلفی را درگیر خود نموده است ولی تاکنون در حل این مسئله پیروزیت چشمگیری مگر به لطف طبیعت مشاهده نشده است. دلیل اصلی این مسئله که تهران با وجود گذشت سالهای متمادی، در دست داشتن امکانات فراوان و اجرای برنامه های متعدد همچنان با این مشکل دست وپنجه نرم می نماید، عدم درک صحیح از این پدیده، علل بروز و راه حلهای مؤثر مقابله با آن است.

با توجه به آنالیز هایی که تبدیل به یک گزاره دقیق علمی شده است، ذرات معلق با قطر کوچک تر از 2.5 میکرون (PM2.5)، عامل اصلی آلودگی هوای تهران هستند. همچنین نتایج منشأیابی ذرات معلق در شهر تهران نشان می دهد که حدود 65 درصد این آلاینده ها از وسایل نقلیه در حال تردد در سطح شهر منتشر می گردد، طبیعتا وسایل نقلیه که به عنوان بزرگ ترین منبع انتشار ذرات معلق شناخته می شوند، بیشترین راه حلها را به سمت خود جلب خواهند کرد.

به همین منظور با آنالیز راه حلهایی که در گزارش ها و نظرات کارشناسی و همچنین در تجربیات پیروز دیگر کشورها بیشتر به چشم می خورند، می توان گفت راه حلهایی که در حال حاضر می توانند در کاهش انتشار PM2.5 ناشی از حمل ونقل مؤثر واقع شوند، عبارت اند از:

- اسقاط و از رده خارج کردن ناوگان فرسوده

- نصب فیلتر دوده روی خودروهای دیزلی

- جایگزینی موتورسیکلت های برقی و انژکتوری

- استفاده از سوخت های جایگزین شامل CNG، LPG و هیبریدی

- طرح های مدیریت ترافیک مانند طرح منطقه کم انتشار (LEZ)

شهرداری تهران به عنوان متولی اصلی بهبود کیفیت هوای تهران، در سال های اخیر توجه ویژه ای به راه حل پنجم در قالبی با عنوان طرح کاهش داشته است. طرح کاهش که شاخه ای از طرح منطقه کم انتشار (LEZ) در ایران معرفی شده است، در عمل جزئیات متفاوتی داشته و تنها بر پایه معاینه فنی خودروها راسخ است. حال سؤال اینجاست که چرا این مجموعه، طرح کاهش را به عنوان راه حل اصلی کاهش آلودگی هوای تهران معرفی نموده است.

محسن پورسیدآقایی معاون حمل ونقل و ترافیک شهرداری تهران، با ارائه گزارشی از برنامه های خود در صحن علنی شورای شهر در تاریخ 18 شهریور 1397، علت اجرایی نشدن دیگر راه حلهای مؤثر کاهش آلودگی هوا را این گونه بیان می نماید: سال گذشته برنامه ای اعم از نوسازی ناوگان سنگین، نصب فیلتر دوده، توسعه موتورهای برقی و غیره را به دولت ارائه کردیم. اعتبار مورد احتیاج ما برای حل آلودگی هوای تهران چیزی حدود 7500 میلیارد تومان بود که می بایست توسط دولت تامین می شد اما در بودجه محقق نشد. ازاین رو طرح کاهش که هزینه مستقیمی برای اجرا درپی نداشت، به عنوان راه حل اصلی کاهش آلودگی هوای تهران معرفی و از آبان 95 در تهران اجرایی شد.

با توجه به اینکه طرح کاهش فعلی بر مبنای معاینه فنی راسخ است، لذا با ارزیابی تأثیر معاینه فنی در تهران می توان میزان کاهش ذرات معلق تهران ناشی از این طرح را محاسبه کرد، ارزیابی مذکور براساس سناریو EISINGER2005 نشان می دهد که با اجرای کامل این طرح در سطح شهر تهران، حدود 1.5 درصد (معادل 5/0 میکروگرم بر مترمکعب) از ذرات معلق شهر تهران کاهش خواهد یافت.

بنابراین طرح کاهشی که در حال اجراست، تا زمانی که مبتنی بر معاینه فنی و کنترل حدود آلایندگی خودروها باشد، هرچند گامی روبه جلو به منظور بسترسازی راه حلهای مؤثر کاهش آلودگی هوای تهران محسوب می گردد، اما نمی تواند کاهش چشم گیری در غلظت ذرات معلق هوای تهران ایجاد کند. ازاین رو لازم است که راه حلهایی به منظور بهبود طرح کاهش ارائه گردد و مورد آنالیز دقیق کارشناسی قرار گیرند.

طرح کاهش اجراشده در ایران با الگوگیری از طرح منطقه کم انتشار (LEZ) است که نتایج بسیار پیروزی را در اروپا به همراه داشته است اما آن چه که منجر به تفاوت نتایج طرح کاهش در ایران و طرح LEZ در اروپا می گردد، فاکتورهایی است که در این طرح ها کنترل می گردد.

حدود مجاز آلایندگی در معاینه فنی به عنوان تنها فاکتور کنترل کننده آلایندگی خودروها در ایران انتخاب شده است اما در طرح LEZ مناطق مختلف اروپا، فاکتورهای مؤثر دیگری برای کاهش آلایندگی خودروها شامل فرسودگی خودرو، فیلتر دوده، سوخت جایگزین و غیره انتخاب شده است.

نکته ای که همچنان پابرجاست و ممکن است مانعی دربرابر اجرای راه حلهای مذکور باشد، محدودیت های تأمین منابع اقتصادی برای اجرای آن ها است، بنابراین برای برطرف چنین مسئله ای در اولین گام لازم است که یک اولویت بندی و رتبه بندی بین راه حلهای مؤثر، برمبنای هزینه های اجرا و میزان اثرگذاری آن ها در کاهش آلودگی هوا موسوم به ارزیابی هزینه-فایده انجام گردد. بر این اساس، راه حلهایی اتخاذ شوند که هزینه کمتر و اثربخشی بیشتری در این مقطع زمانی داشته باشند.

* پژوهشگر سیاستگذاری محیط زیست