شناسایی دو سد اصلی فقر زدایی در ایران - اخبار ورزشی

خبرنگاران: یافته های یک پژوهش در وزارت امور مالی و دارایی نشان می دهد دو سطح فردی و کلان مانع فقرزدایی در ایران شده است. یافته های این پژوهش، مهم ترین عامل اثرگذاری در سطح فردی را میزان تحصیلات سرپرست خانوار می داند. به نحوی که افزایش سال های تحصیل سرپرست خانوار، فقر چند بعدی خانوار را کاهش می دهد. مطابق این پژوهش، افزایش سطح آموزش سرپرست خانوار موجب تصمیم گیری بهتر در افزایش مطلوبیت و بهره برداری از امکانات خانوار خواهد شد. در سطح کلان نیز این پژوهش مهم ترین عامل اثرگذار در فقر را تورم معرفی می نماید. این شاخص بیشترین تاثیر را بر شاخص فقر چندبعدی دارد و با یک دوره وقفه اثر خود را بر فقر خواهد گذاشت. اهمیت این پژوهش از آن جهت است که بعضی از سیاست گذاران و دولتمردان هنوز به دوگانه رکود و تورم معتقدند. از نگاه بعضی از آنان می توان با ایجاد تورم و چاپ پول، شرایط را به نفع رونق مالی تغییر داد؛ اما نتایج این پژوهش که از درون یک نهاد دولتی منتشر شده، تاکید می نماید که افزایش سطح عمومی قیمت ها، باعث رشد فقر در جامعه می گردد و بدون کنترل تورم، سیاست های فقرزدایی شکست می خورد. علاوه بر سطح تحصیلات و تورم، بعد خانوار و درجه استقلال (تعداد افراد با درآمد به کل اعضای یک خانوار) نیز در فقر چندبعدی موثر است.

بررسی های یک پژوهش در وزارت اقتصاد نشان می دهد که عواملی نظیر تحصیلات سرپرست خانوار، درجه استقلال و بعد خانوار متغیرهای اثرگذار در فقر چند بعدی هستند، در بعد کلان نیز نرخ تورم می تواند بر متغیر فقر چندبعدی اثرگذار باشد. اندازه گیری فقر چند بعدی استانی در سال های 1383 تا 1393 طی پژوهشی مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش از سوی معاونت امور مالی وزارت امور مالی و دارایی منتشر و توسط دانشگاه علامه طباطبایی اجرا شده است. در بخش چکیده این پژوهش، فقر پدیده ای چندوجهی معرفی شده که بررسی و تحلیل کلیه وجوه و ابعاد آن، لازمه شناخت دقیق آن است. در گذشته فقر تنها از رویکرد درآمدی اندازه گیری می شد، اما این رویکرد سایر نمودهای فقر را در نظر نمی گیرد. به عنوان یک نمونه مورد بررسی این پژوهش، ممکن است از نظر درآمدی فردی فقیر نباشد، اما مجبور باشد بخش عمده ای از درآمد خود را صرف بیماری صعب العلاج خود کند. رویکرد چند بعدی به اندازه گیری فقر (به جای رویکرد درآمدی) ماهیت چندوجهی آن را در نظر می گیرد. راه های متفاوتی برای به حساب آوردن ماهیت چندبعدی فقر در ارائه شاخص فقر تاکنون معرفی شده است که از جمله آنها می توان به داشبورد متغیرها، شاخص های ترکیبی، نمودارهای ون، رویکرد تسلط، روینمودهای آماری، رویکرد فازی و رویکرد شمارش اشاره نمود. این پژوهش در ادامه به روش الکیروفوستر اشاره می نماید که به عنوان یکی از پرکاربردترین روش های اندازه گیری فقر چند بعدی به شمار می آید و توسط سازمان ملل متحد برای فراوری شاخص فقر چند بعدی جهانی مورد استفاده قرار می گیرد. برای دستیابی به شاخص فقر چندبعدی، 10 شاخص در سه بعد آموزش، سلامت و تسهیلات زندگی مورد بررسی قرار می گیرد. با در نظر دریافت وزن یکسان برای هر بعد و هریک از شاخص های درون هر بعد، خانوارهایی فقیر تشخیص داده می شوند که در بیش از یک سوم شاخص ها محروم باشند. پس از شناسایی افراد فقیر، توابع تجمیع مرسوم با تعدیلاتی اعمال شده و شاخص فقر الکیروفوستر محاسبه می گردد.

متغیرهای مورد بررسی فقر چندبعدی

پژوهش حاضر، با هدف بررسی عوامل موثر بر فقر چندبعدی که یکی از مسائل مالی- اجتماعی ریشه ای قابل توجه در ایران است، اجرا شده است. برای غلبه بر محدودیت های مطالعات پیشین، در این مطالعه از مدل چند سطحی استفاده شده تا به طور همزمان امکان تجزیه و تحلیل در سطح فردی و کلان فراهم گردد. در این مطالعه ابتدا به تفصیل شاخص فقر چند بعدی الکیروفوستر، برای ایران و استان های مختلف طی سال های 1384 تا 1394 محاسبه و ارائه شده است. سپس در گروه عوامل فردی موثر بر فقر چند بعدی، 7 متغیر بعد خانوار، سطح تحصیل سرپرست و همسر سرپرست خانوار، جنس، سن و وضعیت تاهل سرپرست خانوار و درنهایت متغیر درجه استقلال اعضای خانوار مورد بررسی قرار گرفته است. در گروه عوامل کلان و نهادی نیز 10 متغیر فراوری ناخالص سرانه هر استان، ارزش افزوده سرانه آموزش، بهداشت، تامین اجتماعی، نرخ بیکاری (با یک دوره وقفه)، نرخ تورم (با یک دوره وقفه)، اعتبارات هزینه ای و تملک دارایی های سرمایه ای سرانه، مالیات سرانه و در نهایت نرخ شهرنشینی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که هر دو گروه سطح فردی و سطح نهادی و کلان بر شاخص فقر چندبعدی اثرگذار هستند. براساس بررسی های این پژوهش، در سطح فردی مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر شاخص فقر چند بعدی، به ترتیب سال های تحصیلات سرپرست خانوار، درجه استقلال تعداد اعضای خانوار و در نهایت بعد خانوار است. در بین متغیرهای سطح کلان، نرخ تورم با یک دوره وقفه مهم ترین و موثرترین متغیر موثر بر شاخص فقر چند بعدی است.

بخش قابل توجهی از این پژوهش به بررسی ادبیات موضوعی می پردازد. در این بخش تعداد زیادی از مطالعات خارجی و داخلی به تصویر کشیده شده است. اگرچه مطالعات داخلی اجرا شده درباره فقر چند بعدی تنوع چندانی ندارد. پس از آن شیوه محاسبه شاخص فقر چند بعدی به تصویر کشیده شده است. براساس بررسی های این پژوهش، شاخص فقر چندبعدی در مناطق مختلف ایران تاکنون محاسبه نشده و عمده دلیل آن کمبود اطلاعات درباره بعضی متغیرها و شاخص های مورد استفاده برای ساخت این معیار و البته دشواری کار با داده های منطقه ای بوده است. در این پژوهش، به پیروی از الکیروفوستر با توجه به ابعاد و شاخص های مورد استفاده در MPI جهانی، که البته با شرایط اقتصاد ایران تعدیل شده اند، به اندازه گیری فقر چند بعدی پرداخته است. در این پژوهش، پس از تشریح مبانی نظری و مرور ادبیات تجربی اندازه گیری فقر چند بعدی، شاخص فقر چند بعدی برای ایران و استان های مختلف ساخته و مورد بررسی قرار گرفته است. اما یکی از سوالات مهم که می تواند ذهن سیاست گذار را به خود مشغول سازد، تاثیرپذیری فقر از عوامل مختلف است. در عمل، فقر می تواند تابعی از خصوصیات فردی خانوار بوده و در عین حال از عوامل مالی و اجتماعی در سطح کلان نیز تاثیرپذیر باشد. به عنوان نمونه بعد خانوار یک عامل در سطح فردی است که می تواند بر فقیر بودن خانوارها تاثیرگذار باشد و در مقابل میزان بودجه ای که دولت در استان های محل زندگی خانوارها هزینه می نماید نیز می تواند بر وضعیت فقر خانوارهای هر استان موثر باشد. در ادامه گزارش، نتایج به دست آمده در این پژوهش در هر متغیر مورد بررسی قرار می گیرد.

متغیرهای موثر در فقر چند بعدی

داده های این پژوهش، فقر چندبعدی را برای ایران محاسبه و ارائه نموده است. این داده ها علاوه بر آنکه برای کل کشور در سال های 1384 تا 1394 محاسبه شده در سطح استان های مختلف نیز در بازه زمانی مزبور مورد محاسبه قرار گرفته است. به دلیل محدودیت در داده های سطح استانی مورد احتیاج برای برآورد مدل چندسطحی، دوره زمانی مورد بررسی به سال های 1386 تا 1393 محدوده شده است. در مجموع بیش از 298 هزار پروفایل فقر برای خانوارهای مختلف در بازه زمانی مزبور در اختیار بوده که در عمل حجم نمونه برای مدل چندسطحی را تشکیل داده است.

بعد خانوار

مبتنی بر مبانی نظری، یکی از عوامل موثر بر فقر بعد خانوار یا تعداد اعضای خانوار است. تئوری های مالی بیان می نمایند با افزایش تعداد اعضای خانوار، سرانه درآمدی خانوار و مطلوبیت سرانه اعضای خانوار از امکانات در دسترس کاهش یافته و در نتیجه فقر شدید و همچنین فقر چندبعدی افزایش می یابد. در بین متغیرهای سطح فردی، بعد خانوار رتبه سوم را از نظر تاثیرگذاری بر فقر چندبعدی داراست.

تحصیلات سرپرست و همسرسرپرست خانوار

براساس نظریه سرمایه انسانی، منابع خانوار تابعی از سرمایه گذاری انسانی آن است و مهم ترین شاخصی که می توانیم برای بررسی سرمایه انسانی در چارچوب اطلاعات موجود مدنظر قرار دهیم، وضعیت سواد سرپرست خانوار است. در فرهنگ ایرانی، سرپرست خانوار نه تنها به عنوان کسی که درآمد کسب می نماید، بلکه به عنوان کسی که بیشترین سهم را در تصمیم گیری چگونگی هزینه کرد و اختصاص درآمد دارد، نقش مهمی در مخارج خانوار دارد. بنابراین سرپرست خانواری که بی سواد است و نمی تواند بخواند و بنویسد و محاسبه کند، تاثیر بسزایی بر رفاه خانوار دارد. در این مطالعه مطابق نظریه سرمایه انسانی، افزایش سال های تحصیل سرپرست خانوار اثر منفی و معنادار بر فقر چند بعدی دارد.

به عبارت دیگر، افزایش سطح آموزش سرپرست خانوار موجب تصمیم گیری بهتر در افزایش مطلوبیت و بهره برداری از امکانات خانوار خواهد شد و همچنین سطح تحصیل همسر سرپرست خانوار نیز اثرمنفی و معناداری بر فقر چندبعدی دارد. افزایش سطح تحصیل همسر سرپرست خانوار علاوه بر امکان فعالیت بیشتر مالی خانوار به دلیل افزایش سرمایه انسانی و ارتقای سطح دانش در خانوار و همچنین یاری به تصمیم گیری های مالی در انتخاب بهینه کالاهای مصرفی و کسب بیشترین مطلوبیت موجب کاهش فقر چندبعدی خانوار می گردد. در بین متغیرهای سطح فردی، سطح تحصیل سرپرست خانوار بیشترین تاثیر را بر درجه فقر چندبعدی دارد. افزایش یک سال به تحصیلات سرپرست خانوار، درجه فقر چندبعدی را به میزان 0179/ 0 واحد کاهش می دهد. افزایش یک سال به تحصیلات همسر سرپرست خانوار درجه فقر چند بعدی را به 005/ 0 واحد کاهش می دهد.

استقلال اعضای خانوار

طبیعی است که با افزایش تعداد شاغلان و افراد دارای درآمد در خانوار نسبت به کل اعضای خانوار، فقر کاهش خواهد یافت. در این مطالعه متغیری با عنوان درجه استقلال اعضای خانوار که از نسبت تعداد اعضای شاغل یا دارای درآمد نسبت به کل تعداد اعضای خانوار به دست می آید، تعریف شده است. مطابق انتظار افزایش استقلال اعضای خانوار اثر منفی و معنی دار روی فقر چندبعدی دارد. به عبارت دیگر، افزایش تعداد اعضای شاغل و دارای درآمد منجر به کاهش فقر چند بعدی در هر خانواده خواهد شد. براساس نتایج مدل، هریک واحد افزایش در شاخص استقلال اعضای خانوار، درجه فقر چند بعدی را به میزان 0173/ 0 واحد کاهش می دهد و این به آن معنی است که بعد از متغیر سطح تحصیلات خانوار، استقلال اعضای خانوار بیشترین تاثیر را بر درجه فقر چندبعدی دارد.

جنس سرپرست خانوار

یکی دیگر از عوامل فردی که بر فقر چندبعدی تاثیرگذار است، جنس سرپرست خانوار است. در بسیاری از خانوارها به دلایل مختلف از جمله بیماری یافوت مرد سرپرست، اعتیاد، ترک یا طلاق، زن سرپرستی خانواده را به عهده دارد. انتظار این است در خانواده هایی که زن سرپرستی را به عهده دارد به دلایل مسائل مالی و عدم توانایی مالی زنان در اداره خانواده، فقر در این خانوارها افزایش یابد. براساس برآوردهای اجرا شده در این مطالعه اثر جنس سرپرست خانوار بر فقر چندبعدی منفی و معنادار است که موید نظریاتی در این خصوص است. با توجه به اینکه متغیر جنسیت یک متغیر دودویی است، که عدد صفر برای زن و عدد یک برای مرد سرپرست خانوار تعریف شده است، بنابراین در صورتی که جنس سرپرست خانوار مرد باشد، شاخص فقر چند بعدی کاهش نشان می دهد.

سن سرپرست خانوار

براساس بعضی مطالعات، سن سرپرست خانوار اثری غیرخطی روی فقر دارد به طوری که تا سن حدود میانسالی که اوج فعالیت های مالی است، با افزایش سن، فقر کاهش می یابد و بعد از آن با کاهش فعالیت مالی به دلیل ناتوانی های جسمی با افزایش سن فقر کاهش می یابد. در عین حال بعضی مطالعات تجربی اثر خطی سن روی فقر را بررسی نموده و به این نتیجه رسیده اند که با افزایش سن به دلیل انباشت تجربه و سرمایه و همچنین کاهش احتیاجهای اساسی خانوار در سنین بالاتر سرپرست خانوار، فقر کاهش خواهد یافت. نتایج نشان می دهد با افزایش یک واحدی سن سرپرست خانوار درجه فقر 0009/ 0 کاهش می یابد.

وضعیت زناشویی

براساس تئوری های فقر و رفاه، یکی از متغیرهای اثرگذار بر فقر، وضعیت زناشویی است، به عبارت دیگر، این موضوع که آیا سرپرست خانوار دارای همسر است یا به دلیل عدم ازدواج یا فوت و طلاق همسر ندارد، در وضعیت فقر خانوار اثرگذار است. اما برخلاف انتظار در این مطالعه، وضعیت زناشویی بی معنی است. به عبارت دیگر، وضعیت زناشویی سرپرست خانوار (دارای همسر یا بدون همسر) تاثیری در وضعیت فقر چند بعدی خانوارها نداشته است.

درآمد سرانه به قیمت ثابت

بخش دیگری از این گزارش، به بررسی متغیرهای کلان مالی می پردازد. در بین متغیرهای سطح کلان، فراوری ناخالص سرانه یک رابطه مثبت و معنادار با فقرچندبعدی دارد. فراوری ناخالص سرانه داخلی، معیار سطح توسعه مالی در یک منطقه است و در بررسی اثر قطره چکانی که معتقد است توسعه مالی موجب کاهش فقر می گردد، به کار می آید. در این تحقیق نتیجه گرفته شده موید نظریات ارائه شده در این خصوص نیست به طوری که افزایش درآمد سرانه تاثیری افزایشی بر فقر چندبعدی در مناطق مورد بررسی دارد. دلیل این موضوع احتمالا این است که بخش قابل توجهی از سرانه فراوری در استان ها مانند فراوریات معدنی، پتروشیمی، فولادی و در سایر استان ها به ویژه تهران هزینه شده و در استان مورد بررسی هزینه نمی گردد. به طور مثال، بعضی استان ها دارای مواد معدنی هستند، اما به رغم فراوری بالا در این استان ها توزیع بودجه در این استان ها متفاوت است. این ناهمخوانی با توجه به نتایجی که از سطح فقر چندبعدی استان های مختلف در فصل قبل ارائه شده نیز روشن است.

سرانه آموزش

براساس تئوری های مالی، سیاست های افزایش سرانه خدمات آموزشی و مهارتی در هر استان موجب گریز از دام فقر می گردد. در این مطالعه نیز مطابق انتظار متغیر کلان سرانه آموزش در سطح استان ها اثر منفی و معناداری بر فقر چند بعدی دارد. به عبارت دیگر، در صورتی که سرانه آموزش در استان ها افزایش یابد، می توان فقر چندبعدی را در سطح کلی کنترل کرد.

نرخ تورم

نرخ تورم و رشد قیمت کالاها و خدمات مصرفی موجب کاهش قدرت خرید و بالطبع افزایش فقر می گردد. نتایج نشان می دهد این متغیر نیز مانندبیکاری با یک دوره وقفه تاثیر مثبت و معنادار بر فقر چندبعدی دارد. به عبارت دیگر، افزایش سطح عمومی قیمت ها با یک دوره وقفه اثر مثبت و معنادار بر فقر چندبعدی دارد. در بین متغیرهای سطح کلان، بیشترین تاثیر بر شاخص فقر چندبعدی مربوط به این متغیر است.

این مطلب برایم مفید است